Brüksel merkezli sivil toplum kuruluşu Sıhhat ve Etraf Birliği-HEAL, 2015 yılından bu yana Türkiye’nin kömürle çalışan elektrik üretimi kaynaklı hava kirliliğinin sıhhat yükü ve maliyeti üzerine çalışmalar yürütmeye devam ediyor. HEAL’in 2021 yılındaki araştırmasına nazaran, Türkiye’deki kömürlü elektrik santralleri yılda 6 milyon euro sıhhat maliyetine neden oluyor, bu neredeyse Türkiye’nin sıhhat harcamalarının yüzde 27’sine eş kıymet. Ayrıyeten rapora nazaran tedbir alınırsa 100 bin kişinin erken vefatı engellenebilir.
KÖMÜRLÜ ELEKTRİK SANTRALLERİ KAPATILIRSA…
HEAL’in 2022 yılı sonunda yayımlanan bir öteki araştırması ise kömürlü elektrik üretim santrallerinin 2030 yılına kadar kapatılması halinde hava kirliliğinin nasıl azalacağına ait kıymetli datalar ortaya koydu. 2030 yılının referans alınmasının nedeni, geçen yıl duyurulan resmi 2053 net-sıfır gayesine ulaşmak için 2030’un kömürlü termik santrallerin kapatılması bakımından en uygun yıl olmasından kaynaklanıyor. Bu çalışmaya nazaran, kömürlü termik santrallerin resmi müsaade müddetlerinden daha evvel (ortalama 2050 yılına denk geliyor) 2030 yılına kadar kapatılması hem elektrik sistemi için rastgele bir güvenlik sorunu yaratmazken, hem de azaltılacak hava kirletici emisyonlar sayesinde 102 bin kişinin erken mevti ve 194 milyar euro sıhhat maliyeti engellenebilir.
HEAL tıpkı vakitte yaptığı araştırmalarla son teknolojiyle donatılmış, baca kirliliği kağıt üzerinde “temiz”, yönetmelikle uyumlu kömürlü termik santrallerin kirlilik yaratıp yaratmadığını açıklığa kavuşturmayı hedefliyor. Araştırmalar “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Denetimi Yönetmeliği”ne uyumlu bu santrallerin dahi pak olmadığını ve işletmeye alınmaları halinde 46 bin erken vefata, 185 milyar sıhhat maliyetine neden olacağını gösteriyor. TUİK bilgilerine nazaran ülkemizde her yıl 565 bin insan çeşitli nedenlerle hayatını kaybediyor. Ortalama 35 yıl çalışacağı kestirim edilen ve “temiz” olduğu varsayılan bu santrallerin ‘mevzuata uyumlu’ baca gazı kirlilik düzeyleri nedeniyle varsayım edilen erken mevt sayısı yıllık resmi ölümlerin neredeyse onda biri.
Sağlık ve Etraf Birliği-HEAL, 35 yıl çalışacağı düşünülerek, çalışma süreci boyunca yalnızca baca gazlarındaki kirlilik nedeniyle ortaya çıkacak erken vefatlar ve erken ölümlerin yanı sıra öteki sıhhat problemlerine bağlı sıhhat maliyetlerini gösteren bir tablo hazırladı.
Tabloyla ilgili tespitler ise şöyle:
ÇED raporlarında hava kalitesi modellemelerine yer veriliyor ve mevzuata uyumlulukları bunun üzerinden denetleniyor. Lakin tabloda çok açıkça görülen bir nokta daha var; bu “temiz” santrallerin kapasitesi santralin ne kadar elektrik üreteceği ve hasebiyle ne kadar kömür tüketeceğini gösterse de, santrallerin neden olacağı hava kirliliği ÇED raporlarında sonlu tutulan hava kirliliği dağılım bölgesinin çok daha ötesinde. Hava kirletici emisyonlar tabiatı gereği kaynağından uzaklaşabilir ve atmosferdeki başka kirleticiler ve doğal kaynaklarla yansımaya girebilir; örneğin, atmosferdeki oksijen ve azot oksitler güneş ışığına maruz kaldığında, yer düzeyi ozon oluşumu üzere birçok tepki gerçekleşebilir. Ayrıyeten hava kirleticiler, havanın sıcaklığı, nem oranı ve başka faktörler üzere çevresel şartlara bağlı olarak hareket ederler. HEAL’in bu araştırmasında, santrallerin mevcut öbür kömürlü santrallerin yanı sıra, mevcut hava kirliliği ile yansımaya girdiği de göz önünde bulunduruldu. Tıpkı vakitte, “temiz” sanılan ve baca gazı kirletici emisyonları mevzuata uyumlu bu santrallerin, hangi bölgede ne kadar sıhhat tesirinde bulunacağı bölgedeki nüfusla direkt bağlı.
2023 Nisan ayında aşağıda listelenen santrallerin pek birden fazla rafa kalkmış olsa da, bu tablo baca gazına odaklanan mevzuatlara uyumlu olmasına karşın kömürlü termik santrallerin pak olmadığına en hoş örnek. Tabloda 2021 yılında ülkede planlanmış (izin süreci, ÇED süreci, lisans almış vb.) santrallerin “arıtılmış” baca gazı kirletici emisyonları nedeniyle, 35 yıllık işletme mühleti boyunca neden olacağı varsayım edilen erken vefat ve sıhhat maliyetleri gösterilmekte.